.

περίοδος των Παλαιολόγων και ύστερη βυζαντινή τέχνη

Υστεροβυζαντινή περίοδος
Η ύστερη βυζαντινή τέχνη οριοθετείται από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους και εκτείνεται χρονικά ως την άλωση της. Την περίοδο αυτή, το Βυζάντιο παύει να αποτελεί το ισχυρό πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της μεσοβυζαντινή εποχή.
Οι αρχιτεκτονικοί τύποι δεν διαφοροποιούνται αισθητά από τα παραδείγματα των προγενέστερων εποχών. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η μεγαλύτερη ποικιλομορφία, η οποία εκδηλώνεται με τη δημιουργία συνδυαστικών τύπων. Τα είδη ναών που απαντούν κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο είναι η βασιλική, ο σταυροειδής εγγεγραμμένος τύπος με τρούλο, ο οκταγωνικός, ο μικτός τύπος και ο σταυρεπίστεγος. Επιπλέον, σε ορισμένα μνημεία, αναγνωρίζονται μορφολογικές επιδράσεις της γοτθικής αρχιτεκτονικής που οφείλονται κυρίως στην επιρροή των Φράγκων, με χαρακτηριστικότερο στοιχείο τις οξυκόρυγες αψίδες.
Οι εικονογραφίες της εποχής ακολουθούν τα πρότυπα της μεσοβυζαντινή εποχής, ενώ παράλληλα εμπλουτίζονται προοδευτικά με θέματα από την παιδική ηλικία και τα πάθη του Χριστού ή το βίο της Παναγίας. Συνηθίζεται επίσης η χρήση παραστάσεων της Παλαιάς Διαθήκης που θεωρούνται ότι προεικονίζουν την Καινή Διαθήκη.
Στη ζωγραφική αυτής περιόδου, εμφανίζονται πιο έντονα φυσιοκρατικά στοιχεία, ενώ αρκετοί καλλιτέχνες επιδιώκουν σταδιακά μία περισσότερο υποκειμενική απόδοση των παραδοσιακών θεμάτων που αναπτύσσουν, με αποτέλεσμα να τονίζονται οι εκφράσεις των προσώπων ή οι κινήσεις των μορφών που απεικονίζονται. Κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο η τέχνη της φορητής εικόνας φτάνει στη μεγαλύτερή της ακμή, με πολλές εικόνες να σώζονται μέχρι σήμερα.
H Δυναστεία των Παλαιολόγων που ξεκινά το 1259, αποτελεί ίσως την τελευταία άνθηση της βυζαντινής τέχνης, κυρίως διότι κατά αυτή την περίοδο εντείνεται η αλληλεπίδραση μεταξύ βυζαντινών και Ιταλών καλλιτεχνών.
Η Ζωγραφική τέχνη στο Βυζάντιο εκφράστηκε με τις μικρογραφίες (πάνω σε ιερά και όχι μόνο βιβλία), με τα ψηφιδωτά, τις τοιχογραφίες, τις φορητές εικόνες και τα ψηφιδωτά δάπεδα. Μετά την Εικονομαχία καθιερώνεται για την αγιογράφηση των ναών ένα πρόγραμμα-κανόνας που εφαρμόζεται σε όλους τους ναούς του βυζαντινού κόσμου, όχι όμως πάντα με την ίδια ακρίβεια. Κάθε μέρος του ναού έχει συμβολική σημασία γι΄ αυτό θα έχει και ειδική εικονογράφηση. Ο τρούλος συμβολίζει τον ουρανό με τον Παντοκράτορα περιστοιχισμένο από αγγέλους ή προφήτες. Στην αψίδα του ιερού η Θεοτόκος ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ, άλλοτε ορθή Δεομένη, άλλοτε καθιστή Βρεφοκρατούσα. Πιο κάτω, στην αψίδα, εικονίζεται η Κοινωνία των Αποστόλων. Στα λοφία του τρούλου οι Ευαγγελιστές και γύρω στους τοίχους του ναού και του νάρθηκα οι Δεσποτικές Εορτές. Στα άλλα μέρη του ναού οι άγιοι: μάρτυρες, διάκονοι, επίσκοποι, πολεμικοί άγιοι. Παραδείγματα αυτού του εικονογραφικού προγράμματος διατηρούνται στον Όσιο Λουκά στη Φωκίδα, στη Νέα Μονή της Χίου και στην εκκλησία του Δαφνίου στην Αττική.(πυγή)

εικονομαχίες

οι εικονομαχίες χωρίζονται σε δυο περιόδους,

η πρώτη περίοδος αρχίζει το 726-787.
από τον λέοντος τον γ’ και με την παρότρυνση των εικονομάχων επισκοπών από την μικρά Ασία η πράξη του λέοντος ήταν η πρώτη ξεκάθαρη εχθρική στάση απέναντι στις εικόνες,
η αφορμή αυτής της ανεργίας ήταν ένας σιμώσαμε επίκεντρο τον θαλάσσιο χώρο μεταξύ θήρα και Θηρεσίας,Ο Λέων διέταξε έναν αξιωματικό του (σπαθαροκανδιδάτο) να απομακρύνει την εικόνα του Χριστού, που ήταν αναρτημένη στη Χαλκή πύλη των ανακτόρων, και να αναρτήσει στη θέση της τον «τρισόλβιο τύπο του σταυρού» καθώς και εγχάρακτο εξάστιχο επίγραμμα. Μ’ αυτόν τον τρόπο δοκίμαζε τις διαθέσεις του λαού της πρωτεύουσας προς την εικονομαχική του πολιτική. Προκλήθηκε έκρηξη της λαϊκής οργής και το εξαγριωμένο πλήθος σκότωσε τον αυτοκρατορικό απεσταλμένο επί τόπου.
Σοβαρότερη ήταν η αντίδραση που προκλήθηκε στον ελλαδικό χώρο, εξαιτίας της εικονοκλαστικής συμπεριφοράς του αυτοκράτορα.

η δεύτερη περίοδος αρχίζει το 814-842

Η δεύτερη φάση της εικονομαχίας εγκαινιάστηκε από τον λέοντος ε΄ τον αρμένιο ο οποίος θεώρησε ότι για την ήττα των Βυζαντινών στρατευμάτων ευθυνόταν η εικονολατρία. Και αυτή η φάση τερματίστηκε από μια γυναίκα την Αυγούστα θεοδώρα, μητέρα του ανήλικο Μιχαήλ γ΄ Η σύνοδος του 843 προχώρησε στην οριστικά αποκατάσταση και αναστήλωση ων εικόνων.
(για ακόμα περισσότερες πληροφορίες για τις εικονομαχίες,”αναλυτικά η ιστορία,, επισπευτείτε το site της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας wikipedia.η στην livepedia)

η τέχνη
Μεσοβυζαντινή περίοδος

Η περίοδος που ξεκίνησε με τη βασιλεία του Ηρακλείου, το 610, και κατέληξε με την άνοδο στο θρόνο της δυναστείας των Μακεδόνων, το 867,αποτελεί μια μεταβατική εποχή για το Βυζάντιο. Οι δύο αιώνες μετά τον Ιουστινιανό και κυρίως το διάστημα 640-843 ονομάζονται στην τέχνη Πρωτοβυζαντινή περίοδος, ορολογία που χρησιμοποιείται με σκοπό να φανερώσει το τέλος της υστερορωμαϊκής παράδοσης και την απαρχή της νέας εποχής, όπου κυριάρχησε η αυστηρά δομημένη, υπερβατική μορφή της τέχνης. Τόσο η διαμάχη που προκάλεσε η μονοενεργητική-μονοθελητικήαίρεση όσο και η εικονομαχική έριδα επηρέασαν έντονα την τέχνη και στάθηκαν αφορμή για την πλούσια συγγραφική παραγωγή του πνευματικού κόσμου.
Tην περίοδο 730-843 η βυζαντινή αυτοκρατορία κλονίζεται από τις έριδες σχετικά με τη λατρεία των θείων μορφών και την απεικόνισή τους στην τέχνη. Στα πλαίσια αυτών, πολλές εικόνες και τοιχογραφίες καταστρέφονται ή αντικαθίστανται από άλλες, με αποκλειστικά διακοσμητικά θέματα, που περιλαμβάνουν την απεικόνιση ζώων, πτηνών, ή γεωμετρικών μορφών καθώς και σταυρών. Μετά την εικονομαχία στην αγιογράφηση των ναών, εφαρμόζεται ένας κοινός κανόνας, αν και όχι πάντα με την ίδια ακρίβεια. Συγκεκριμένα, κάθε μέρος του ναού αποκτά μία συγκεκριμένη συμβολική σημασία και κατά συνέπεια και μία ξεχωριστή θεματολογία στην εικονογράφηση. Κατά αυτό τον τρόπο, στον τρούλο απεικονίζεται ο Θεός που περιβάλλεται από τους Προφήτες ενώ στην αψίδα παριστάνεται η Παναγία είτε κρατώντας το θείο βρέφος είτε μόνη. Στο δεύτερο μισό του 9ου αιώνα και κατά τη διάρκεια του 10ου αιώνα, σημαντική άνθηση γνωρίζουν και τα εικονογραφημένα χειρόγραφα, με μικρογραφίες που διακοσμούν τα θρησκευτικά κυρίως κείμενα.
Από την περίοδο 610-867 σώζονται λίγες εικόνες. Αξίζει να παρατηρήσει κανείς ότι η συμβολή της εικονομαχικής περιόδου είναι αναμφίβολη στη διαμόρφωση του ρόλου των θρησκευτικών εικόνων. Kατά την ίδια περίοδο, η παραγωγή των εικόνων συνεχίστηκε σε περιοχές έξω από το βυζαντινό κράτος, όπου δεν ίσχυαν τα διατάγματα των εικονοκλαστών, γιατί οι περιοχές αυτές βρίσκονταν υπό αραβική κυριαρχία. Το Σινά αποτελεί το μοναδικό κέντρο, όπου η παραγωγή εικόνων, και επομένως και η εξέλιξή τους, δε σταμάτησε ποτέ. Εκεί σώζονται εικόνες που χρονολογούνται στον 7ο και 8ο αιώνα.
Την περίοδο της ύφεσης που παρατηρήθηκε στα χρόνια της εικονομαχίας, διαδέχεται η μεγάλη ακμή της βυζαντινής τέχνης στα χρόνια της Μακεδονικής δυναστείας. Σε αυτή την περίοδο, αναπτύσσεται ιδιαίτερα η αρχιτεκτονική, ενώ επικρατεί ο σταυροειδής με τρούλο ναός, χωρίς να απουσιάζει ωστόσο και ο προγενέστερος τύπος της βασιλικής. Οι εκκλησιαστικοί ναοί διακρίνονται από μεγαλύτερη κομψότητα και είναι λιγότερο λιτοί, χωρίς όμως να αποκλίνουν από τον κυρίως σκοπό της πρόκλησης μίας πνευματικής ανάτασης στους πιστούς. Ένας ακόμα τύπος που εμφανίζεται αυτή την περίοδο είναι ο οκταγωνικός, του οποίου η ονομασία προέρχεται από τη στήριξη του τρούλου που είναι οκταγωνική. Οι ναοί αυτοί διακρίνονται στον ηπειρωτικό και τον νησιωτικό οκταγωνικό τύπο, ονομασίες που προέρχονται από το γεγονός πως τα ανάλογα μνημεία που έχουν σωθεί βρίσκονται στην ηπειρωτική και την νησιωτική Ελλάδα αντίστοιχα. Τα υλικά που κυριαρχούν είναι οι πλίνθοι και οι ακατέργαστες ή λαξευμένες πέτρες, υλικά που εναλλάσσονται προσδίδοντας ένα χαρακτηριστικό αισθητικό αποτέλεσμα.
Η γλυπτική τέχνη είναι άρηκτα συνδεδεμένη με την αρχιτεκτονική και τα περισσότερα έργα που έχουν διασωθεί αποτελούν τμήμα αρχιτεκτονικών κτισμάτων. Τα θέματα των γλυπτών είναι κυρίως γεωμετρικά με έντονα διακοσμητικό χαρακτήρα, ενώ σπανιότερα απεικονίζονται και ανθρώπινες μορφές.
Την Μακεδονική δυναστεία διαδέχτηκε η δυναστεία των Κομνηνών (1057-1185) και συγχρόνως μια δεύτερη περίοδο αναγέννησης της βυζαντινής τέχνης. Το σημαντικότερο ίσως έργο αυτής της περιόδου είναι η βασιλική του Αγίου Μάρκου στη Βενετία, έργο που ξεκίνησε το 1063.(πυγή)

η πρωτοχριστιανική περίοδος

από το 33μχ ως το 330μχ είναι η περίοδος όπου διαδίδεται ο χριστιανισμός από τους αποστόλους στην ανατολή και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο,
η πνευματική έκφραση μασά από την τέχνη σε αυτή την περίοδο ονομάζεται αρχαϊκή εικονογραφία.
η εικονογραφία στην αρχαϊκή περίοδο είχε συμβολικό χαρακτήρα και η τέχνη είναι ποιο γνωστή ως τέχνη των κατακομβών.
οι απεικονίσεις στις κατακόμβες είναι ελεύθερη,η τεχνοτροπία άρχισε με μοτίβα τα όποια πρωτίστως τα χρησιμοποιούσαν στην ειδωλολατρική τέχνη όπως για παράδειγμα ο Ορφέας,χρησιμοποιήθηκαν σύμβολα όπως η ναυς, ο ιχθύς,  η ελιά, η Άγκυρα, η άμπελος κ.α.
οι εικονογραφική τεχνική δεν είναι τόσο εκλεπτυσμένη όσο στην βυζαντινή τέχνη,κατέχει περισσότερο θρησκευτικό παρά καλλιτεχνικό ρολό.
ο σκοπός της τέχνης είναι καθαρά διδακτικός.

  Οι Αρχαιολόγοι άρχισαν να ασχολούνται με τις Κατακόμβες από τον 17ο αι.
Συστηματικές ανασκαφές άρχισαν να γίνονται στις αρχές του 20ου  αι. 
Στη Ρώμη ανακαλύφθηκαν μέχρι σήμερα πάνω από 60 κατακόμβες
Υπάρχουν Κατακόμβες και στη Νάπολι, στη Σικελία στη Μάλτα και στην Αίγυπτο

  Στη Μήλο ανακαλύφθηκαν Κατακόμβες από τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ..
Οι Κατακόμβες της Μήλου εξακολούθησαν να χρησιμοποιούνται μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ.
Είναι σύμπλεγμα 3 κατακομβών που συγκοινωνούν μεταξύ τους
Στους τοίχους και στο δάπεδο έχουν λαξευτεί τοξωτοί τάφοι (πολλοί  είναι οικογενειακοί).
Στους τάφους υπάρχουν χαραγμένες φράσεις και συμβολικές απεικονίσεις.

«Κρύπτες» ήταν δωμάτια στην κατακόμβη που μετατράπηκαν σε υπόγειους ναούς. Σε πολλές από αυτές τις «Κρύπτες» σώζονται μέχρι σήμερα τοιχογραφίες με συμβολικές παραστάσεις:
α.  «ΙΧΘΥΣ»                Συμβολίζει τα αρχικά Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ
   β.   «Χριστόγραμμα»   Συμβολίζει το Χριστό
   γ.  «Πλοίο (ναύς)»        Συμβολίζει την Εκκλησία
   δ.  «Καλός Ποιμένας»  Συμβολίζει τον Χριστό - που αναζητά και σώζει τον άνθρωπο
   ε.  «Άγκυρα»                 Συμβολίζει την Ελπίδα για μια καλύτερη εποχή
   στ. «Περιστέρι»            Συμβολίζει την Ειρήνη και το Άγιο Πνεύμα
   ζ.  «Φοίνικας»               Συμβολίζει την Αναγέννηση και την Ανάσταση
   η.  «Προφήτης Ιωνάς»  Συμβολίζει την τριήμερη ταφή και Ανάσταση του Χριστού
   θ.  «ΑΩ»                          Συμβολίζει  τον Θεό που είναι η Αρχή και το Τέλος.
   ι.  «Ψυχή Προσευχομένη»

η ιστορία της αγιογραφίας

η αγιογραφία είναι μια μορφή τέχνης που απεικονίζει ιερά πρόσωπα και θρησκευτικές σκηνές που η θεματολογία της αντλείτε από  τη ζωή και τα θαύματα αντρών και γυναικών που αγιοποιήθηκαν κύριος μετά το θάνατο τους από την εκκλησία.
σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση,η πρώτη εικόνα έγινε από τον ίδιο τον χριστό, εν περιληψη Ο Aύγαρος, βασιλιάς στην Έδεσσα της Μεσοποταμίας, υπέφερε από λέπρα. Έγραψε, λοιπόν στον Κύριο επιστολή, με την οποία τον παρακαλούσε να πάει στην Έδεσσα για να τον θεραπεύσει. Την επιστολή μετέφερε στην Παλαιστίνη ο υπηρέτης του Ανανίας. Αυτός προσπάθησε και να ζωγραφίσει τον Κύριο χωρίς όμως να το κατορθώσει. Ο Κύριος που αντιλήφθηκε την προσπάθεια του Ανανία, ζήτησε νερό για να νιφτεί και σκούπισε το πρόσωπό Του με ένα μανδήλιο. Η θεία μορφή του Κυρίου αποτυπώθηκε θαυματουργικά και το εν λόγω μανδήλιο είναι γνωστό ως το Άγιο Μανδήλιο.                                               
Ακόμη η παράδοση αναφέρει ως πρώτο αγιογράφο τον Ευαγγελιστή Λουκά. Ο Ευαγγελιστής πρώτος ζωγράφισε τρεις εικόνες (από κερί, μαστίχα και χρώμα) της Υπεραγίας Θεοτόκου φέρουσα στην αγκαλιά της τον Κύριο Ιησού Χριστό. Κατόπιν τις πρόσφερε στην ίδια θέλοντας να μάθει εάν είναι αρεστές σε αυτήν. Η Μητέρα του Κυρίου τις δέχτηκε με αγάπη και είπε: «Η χάρις του εξ εμού τεχθέντος είη δι' εμού μετ' αυτών». Από αυτές τις τρεις άγιες εικόνες, η μία βρίσκεται στην Πελοπόννησο στην Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου, η δεύτερη στη Ρωσία και η τρίτη εικόνα βρίσκεται στην Κύπρο στην Ιερά Μονή του Κύκκου. Επίσης κατά την παράδοση ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγράφισε και τις εικόνες των Αγίων Αποστόλων.

ηστορικα η βυζαντινη αγιογραφια χςριζεται σε τεσσερις περιοδους.
α) Οι πρώτοι αιώνες μέχρι την Εικονομαχία. Η περίοδος αυτή υποδιαιρείται στην πρωτοχριστιανική (μέχρι τους χρόνους του Μ. Κωνσταντίνου) και την παλαιοχριστιανική 320-720 μ.Χ. (από τους χρόνους του Μ. Κωνσταντίνου μέχρι την εικονομαχία).
β)Οι χρόνοι της Εικονομαχίας (724-843 μ.Χ.
γ)Οι χρόνοι των Μακεδόνων και Κομνηνών (867-1204 μ.Χ.).
δ)Η Παλαιολόγεια Αναγέννηση (1204-1453 μ.Χ.) ή Υστεροβυζαντινή περίοδος.

Πιο αναλυτικά για την περίοδο της βυζαντινής τέχνης

Περίοδοι
Οι χαρακτηριστικές καλλιτεχνικές μορφές της βυζαντινής τέχνης άρχισαν να αναπτύσσονται στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία από τον 4ο αιώνα. Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης το 324 συνδέθηκε με τη δημιουργία ενός μεγάλου νέου καλλιτεχνικόυ κέντρου για το ανατολικό μισό της αυτοκρατορίας και ειδικότερα ένα κέντρο με έντονα χριστιανικά στοιχεία. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις βασικές περιόδους της βυζαντινής τέχνης:
* παλαιοχριστιανική τέχνη και πρωτοβυζαντινή περίοδος(4ος-7ος αιώνας) 324 - 610
* εικονομαχία και μεσοβυζαντινή τέχνη (8ος-12ος αιώνας)
* περίοδος των Παλαιολόγων και ύστερη βυζαντινή τέχνη (13ος-15ος αιώνας).